G?RELE    CO?RAF? YAPI     RES?MLER  G?RELE TAR?H?

G?rele ad? antik ?a?da bug?nk? Eynesil kasabas? ??k???nda ?G?rele Burnu? diye an?lan, Harabe halinde kal?nt?lar?na rastlanan ?Coralla/Koralla?  ?ehrinden gelmektedir.G?rele Burnu?nda Bizans d?neminden kalma d?rt kale harabesi vard?r.Kale harabeleri ?zerinde yap?lan arkeolojik ?al??malar buran?n Orta?a? Bizans kalesi oldu?una i?aret eder ve en ge? XIV. Y?zy?lda yap?lm?? olabilce?i ihtimalini ortaya koyar.Bu bilgilerden yola ??karak eski G?rele?nin ?talyanca mercan anlam?na gelen Coralla oldu?u ve Cenevizliler taraf?ndan olu?turuldu?u ?eklindeki yayg?n kanaatin do?ru olmad??? anla??lmaktad?r.?u halde bu ad?n, Cenevizlilerin karadeniz?e gelmelerinden ?nce de var oldu?u a??kt?r.Coralla?n?n anlam?n? Bilge Umar  ???k?nt?l?k-??k?  olarak tarif eder.

Halk?n birbirine ?haydi g?relim?, yahut ?git g?r hele? demelerinden dolay? G?rele ad?n?n ?G?rhele? s?zlerinden ??kt??? ise yak??t?rmadan ibarettir.?Coralla/Koralla? T?rk telaffuzuna uygun olarak ?G?rele? ?ekline d?n??m??t?r.

G?rele kalesinin bu g?nk? verilere g?re Orta ?a?da bir Bizans kalesi olarak kuruldu?u belirli olmakla beraber yerle?mesinin bundan daha ?nceki tarihlere gitti?i de d???n?lebilir.Bug?ne kadar ula?an rivayetlere g?re eski G?rele, 1741?de mamur bir yer ve m?stahkem bir kale idi.

    I.Mahmud (1699-1754) taraf?ndan ??kan bir ayaklanma s?ras?nda g?nderilen donanma ile yak?ld? ve geriye kalan halk da ?imdiki G?rele?ye (Eleg?) yerle?ti.Gerek I.Mahmud, gerekse II. Mahmud zaman?nda ??kan olaylar sebebiyle eski G?rele da??lm?? ve geriye kalan halk da ?imdiki G?rele?ye (Eleg?) yerle?mi?tir. 

     1851?de buradan ge?en Alman alim A.d.Mortdmann ?? 60 y?l ?nce yak?ld??? belirtilen hisar ve k?y?n harabelerinin bulundu?u Koralla burnunu ge?tik? der.Buna g?re KOralla?n?n yanmas? takriben 1790-91 y?llar?na tekab?l eder.

     Eski G?rele, Trabzon Rum Devletinin kurulmas?ndan sonra onlar?n s?n?rlar? i?inde ?nemli bir stratejik mevkii ?zelli?i kazand?.1404 y?l?nda Trabzon kral? imparotor III.Manuel?in (1390-1412) memleketinin s?n?rlar? bat? sahil boyunu takiben Giresun?u ge?iyordu.Bu eyalette Korilla(G?rele) da bat? Trabzon imparatorlu?una aitti. 

  G?rele?nin Osmanl? egemenli?ine kesin olarak ge?mesi Fatih Sultan Mehmed taraf?ndan sadece k?y?daki Giresun, Tirebolu, G?rele kalelerinde ya??yor, k?ylerde yerli halktan z?mrelere rast gelinmiyordu.K?rl?k kesim O?uzlar??n ?epni boyuna mensup olanlar?n elinde bulunuyordu.

    Osmanl? idaresi alt?ndaki G?rele hakk?nda en eski bilgiler XV. Y?zy?la kadar iner.XV. ve XVI.y?zy?llara ait  Trabzon sanca?? tahrir defterlerinde yer alan bilgilerden en eskisi 1486 tarihlidir.14862da Ak?aabad nahiyesine t?bi olan G?rele kasabas? 9 nefer M?sl?man kale g?revlisi, 60 hane, 6 biye(dul), hristiyan n?fusa sahip idi.Buna g?re G?rele kalesinde 33 ? M?sl?man, 334?? hristiyan olmak ?zere 357 ki?inin ya?ad??? tahmin edilebilir.

   1583-1600 y?llar? ars?nda kurulan be? kaza aras?nda ?Yavebolu nam-? di?er G?rele? vard?r.1650-52 tarihli bir Av?r?zhane defteri?nde de ?Yavebolu n?m-? di?er G?rele? kaza olarak zikredilir. Katip ?elebi de ?Yavebolu nam-? di?er G?rele?yi Trabzon?un kazalar?ndan biri olarak zikreder.

     Osmanl? d?neminde G?rele baz? ?nemli olaylara sahne oldu.Bunlardan birisi Rus kazaklar?n?n Giresun ve Tirebolu?nun yan?nda G?rele?ye yapt?klar? bask?nlard?r.Kazaklar??n 1624 ?de yapt?klar? bask?nlarda G?rele, bilhassa Tirebolu b?y?k zarar g?rd?.

1787-1792 d?nemi Osmanl?-Rus ve Avusturya sava?? y?llar?d?r.1789?da Rusya ile ba?layan harp dolay?s?yla Kafkasya?daki So?ucak ve Anapa taraflar?na asker g?ndermkele y?k?ml? olan ayanlar aras?nda tarbzon?dan Ku?u-zade S?leyman Pa?a da bulunaktayd?.

   1788?den ?nce devam Trabzon valili?ine getirilen Canikli ailesinden Battal H?seyin pa?a, sava??n bir kuvvetle gitti?i Anapa ?zerine g?nderildi ise de gitmedi.Ertesi y?l az bir kuvvetle gitti?i Anapa?da Ruslara yenildi ve esir d??t? /?Ekim 1790).Bunun ?zerine Anapa seraskerli?ine babas?n?n keth?das? olan Sar? Abdullah pa?a getirildi.Abdullah pa?a da cepheye gitme i?ini a??rdan al?nca Anapa Ruslar??n eline ge?ti (1791). Bu duruma ?ok i?erleyen padi?ah III.Selim Anapa?n?n Ruslar??n eline ge?mesine Sar? Abdullah Pa?a?n?n sebebiyet verdi?ini d???nd???nden onu azlederek yerine Ku?u-zade S?leyman Pa?a?y? Trabzon valisi tayin etti ve Sar? Abdullah Pa?a?n?n katlini ona havale etti.

   1800 y?l? sonlar?nda G?rele ile Tirebolu kazalar aras?nda bir arazi ihtilaf? s?z konusu oldu.Eynebe tabir edilen yer Ku?u-o?lu ?mer tarf?ndan G?rele topra??d?r diye zapt edilince, yap?lan itiraz sonunda Eynebe?nin ?teden beri Tirebolu topra?? oldu?una karar verildi (10 Aral?k 1800).

   1811?de G?rele Ku?u-o?ullar?n?n, Tirebolu Kel ali-o?ullar?n?n, Giresun la?in-o?ullar?n?n idaresinde idi.

1811?den itibaren G?rele n?fus bak?m?ndan giderek da??lm??, buradaki halk yak?nlardaki k?ylerde oturmaya ve bir b?l?m? de daha sonra Elevi denilen yerde yeni G?rele?ye yerle?meye ba?lam?? olmal?d?r.

   K?r?m sava??(1853-1856) s?ras?nda Osmanl? h?k?meti maliyenin durumunu d?zeltmek ve yeni gelir kaynaklar? temin ederek sava? masraflar?n? kar??lamak i?in iane-i Cihadiye ad?yla yard?m kampanyas? d?zenledi.H?k?metin d?zenledi?i bu yard?m kampanyas?na G?releliler 24.000 kuru?luk bir ba???ta bulundu.

   II. Abd?lhamid (1876-1909) d?neminde Osmanl? ?lkesinde Ermeni olaylar? meydana geldi.Ermeniler Osmanl? devletini par?alamak i?in b?y?k devleylerin siyasetine alet olmu?lar, ?stanbul?da ve Anadolu?nun muhtelif yerlerinde hadise ??karm??lard?.Ermenilerin  hadise ??akrd?klar? yerler aras?nda Trabzon ?ehri de vard?.Trabzon?daki Ermeniler  gavur Meydan?nda harekete ge?mi?ler, vali kadri Bey?e ate? a?m??lard?.Ancak, vali kadri Bey k?sa s?rede duruma hakim oldu (10 Eyl?l 1895).

Birinci D?nya sava??n?n  (1914-1918)  ba?lamas?yla birlikte sava??n etkileri G?rele?de hemen g?r?lmeye ba?land?.daha sava??n ilk aylar?nda G?rele halk? a?l?kla kar?? kar??ya geldi.

     G?rele kazas? ahalisi yemek i?in ihtiya? duyduklar? ve Ziraat bankas?ndan da??t?lmas?n? talep ettikleri 15.000 kg m?s?r, Ziraat bankas? kanunu?nun buna m?sait olmamas? sebebiyle yerine getirilemedi.Ziraat Bankas? Umum M?d?r Muavini Refik Bey, G?rele?nin istedi?i yard?ma bankan?n mevzuat?n?n uygun olmad???n? 12 May?s 1915?te Dahiliye nezareti?ne bildirdi.

   Zaman ilerledik?e durum daha da nazikle?ti.Trabzon valisi, G?rele kaymakaml???na gelen 28 Ekim 1915 tarihli bir yaz?ya cevaben muhta? olanlar, askeri r?tbeliler ve m?s?man muhacirlerin ia?e ve tedavisi i?in hi?bir ?ekilde tahsilat bulunmad???n? tebli? etti (11 aral?k 1915).B?ylece hem halk hem de b?lgedeki ihtiya? sahipleri b?y?k ?aresizlik i?inde kald?lar.

   1916 y?l? G?rele?nin Rus i?galine u?rad??? y?l oldu.Ruslar Trabzon y?n?nde ileri harekata giri?erek 6 mart 1916? da Pazar ve ?ayeli?ni, 8 Mart?ta Rize?yi, 26 Mart?ta Of?u, 14 Nisan?da S?rmene?yi, 18 Nisan?da Trabzonu i?gali ?ehirde b?y?k endi?eye yol a?t?.Ruslar?n Trabzon?u i?gali ve bat?ya do?ru ilerlemeleri T?rk  ahalinin yeni bir muhaceretine yol a?t?.Bu g?? kafileler halinde halk?n emniyetli kesimlerie do?ru sevk edilmesini gerektirdi.Bu muhaceret s?ras?nda G?releliler ?ok s?k?nt?lar ?ekti.Har?it deresini ge?mek zorunda kald?klar?nda kimsesiz muhacir kad?nlar?n a?l???na, ?zd?rab?na tahamm?l edemedi?i ?ocu?unu, sonra da kendisini dereye att??? g?r?ld?.Ruslar?n kar??s?nda direnmeye ?al??an T?rk birlikleri 20 Temmuz 1916?da Fol (Vakf?kebir) deresi gerisine ?ekildiler.ruslar?n 21 temmuz 1916?da fol?a girmesi ?zerine T?rk kuvvetleri ?avu?lu dersine ?ekildiler.Bu s?rada Poti?den kalkan i?inde bir subay?n ve bir erin bulundu?u Rus teyyaresi jandarmalar taraf?ndan tutularak Tirebolu?ya g?t?r?ld?.

Devam eden Rus ilerlemesi kar??s?nda T?rk kuvvetleri bu defa 2 a?ustos?ta G?rele?ye, 24  A?ustos?da ?anak?? deresine ?ekilmek zorunda kald?lar.Ruslar G?rele?ye girince zul?m ve i?kence yapmaktan geri durmad?lar.Bilhassa Ermeni as?ll? Rus askerleri Dayl? ve Karaburun k?ylerinde insanlar? i?kence ile ?ld?r?p, par?alay?p te?hir ettiler.

    Do?u Karadeniz?de Tirebolu?ya kadar i?gal edilen topraklar Ruslar??n elinden kurtar?lacaklar? g?n? beklemeye ba?lad?lar.Rusya?da Ekim 1917 Bol?evik ihtilali b?t?n cephelerde Rus birliklerinin da??lmas?na yol a?m??, bunun sonucu olarak

   Kas?m 1917 sonlar?nda Rus kuvvetleri ??z?lmeye ba?lam??t?. Bu arada 18 Aral?k 1917'de Osmanl? Devleti ile Rusya aras?nda imzalanan Erzincan M?tarekesi sonras?nda Ruslar'?n cepheden ?ekili?leri daha h?zlanm??t?. Ancak, Ruslar'?n kendilerini silahl? K?rtler'e kar?? koruyabilmeleri bahanesiyle silahland?rd?klar? Ermeniler T?rk ve M?sl?manlar'a kar?? bask? ve zul?m yapmaya ba?lam??lar, Rus i?gali alt?ndaki b?lgede T?rk ve M?sl?man halk?n mal ve can g?venli?i kalmam??t?. Bu durumda Rus i?gal b?lgesindeki vatanda?lar?m?z?n kurtar?labilmesi i?in asgari bir hareket yap?lmas?na gerek vard?. Enver Pa?a, III. Ordu Komutan? Vehip Pa?a'ya gerekli emirleri g?ndermi?ti. Osmanl? Devletininde kat?ld??? Bol?eviklerle yap?lan Brest-Litovsk g?r??meleri kesintiye u?ray?nca T?rk birlikleri 12 ?ubat 1918'de erken saatlerde  m?tareke hatt?n? a?m??, Tirebolu'daki 37. T?men, ayn? g?n Giresun'a ??kar?lan 123. Alay?nkat?lmas?ndan sonra Trabzon y?n?nde harekete ge?mi?ti. Bu harekat?n sonunda 14 ?ubat 1918'de G?rele, 15 ?ubat'ta Vakf?kebir kurtar?ld?. Ruslar'?n ?ekilmeleri Giresun'da ve Tirebolu'da, i?galden kurtulan G?rele ve Eynesil'de b?y?k bir sevin? yaratt?.

     Sava? ve muharcilik y?z?nden G?rele b?lgesinde a?l?k ve sefalet, salg?n hastal?klar ve iskan sorunu b?t?n ?iddetiyle h?k?m s?r?yordu.buna bir de sel felaketi eklendi. 28 Temmuz 1919'da meydan gelen selden 36 k?yde ekinler mahvolmu?, 30 de?irmen, 25 hane, biri de Elevi deresi ?zerindeki k?pr? olmak ?zere 33 k?pr? y?k?lm??, biri erkek, sekizi kad?n olmak ?zere 9 ki?i ?lm??, 5 s???r telef olmu?tu. Bu sebeple, ?mdat Hey'eti selden zarar g?ren k?ylere e?ya ve erzak yard?m?nda bulundu.

A?ustos 1920'de G?rele'den de ayr?ca bir 100 ki?ilik g?n?ll? m?frezesi olu?turularak cepheye gitmek ?zere haz?r bulunduruluyordu. 29 Eyl?l 1921'de Eynesil k?y?nde R?sumat 4 motoru Yunan muhribi ile kruvaz?r? taraf?ndan bat?r?ld?. Gemi komutan? Y?zba?? Mahmud, G?rele postahanesine giderek olay? Trabzon'daki Deniz Komutan?na bildirdi.

  Milli M?cadelede direni?i ?rg?tleyen Giresun belediye reisi Osman A?a ile askerlik ?ubesi ba?kan? Tirebolulu H?seyin Avni(Alparslan) Bey de bu m?cadelede b?y?k bir rol oynad?. G?releliler, sava? y?llar?nda b?y?k ac?lar ?ekmesine, a?l?k ve sefaletle m?cadele etmek zorunda kalmas?na, ?artlar?n olumsuzlu?una ra?men, Milli M?cadeleye (15 May?s 1919-9 Eyl?l 1922) sahip ??kan ilk y?reler aras?nda yer ald?.

G?releliler Milli M?cadelede 123 ?ehit verdi. G?rele'nin Rum n?fusu Lozan antla?mas? sonras?nda yap?lan m?badele ile buray? terk etti.

    1869'da G?rele'de t?fek ?akma??, karakulak denilen b??ak ve makas yap?l?r, civar kaza ve nahiyelere sat?l?rd?. 1876'da Cimide k?y?nde bulunan ?seli ile Karaburun ve K?rlak adl? bak?r madenlerinden ??kar?lan cevherlerin ?o?u Avrupa'ya ihra? edilir, bir k?sm? G?rele'de k?l?e haline getirilir, di?er k?sm? da Trabzon ve Karahisar-? ?ark?'ye sat?l?r. 1879 y?l?nda G?rele kazas?nda 402.271 okka f?nd?k, 138.850 okka fasulye, 35 okka t?t?n, 19.291 okka ceviz, 90.775 okka ?z?m, 18.101 okka kendir, 83.110 kile m?s?r, 3.210 kile bu?day, 10 kile ?avdar, 721 kile arpa yeti?tirilmi?ti. Toplam 156.042 d?n?ml?k arazide 2.673 ?al?l?k, 20.685 tarla, 5.161 bah?e, 144 orman, 50 mera, 4 koru, 7.524 f?nd?kl?k, 423 ta? oca?? bulunmaktayd?. bu zamanda G?rele kazas?nda bir h?k?met kona??, bir han, bir hamam, iki kilise, sekiz kahve, bir gazino d?rt medrese, 61 cami ve mescit, 95 ?e?me, 322 oda, 798 sergen, 55 dink, 106 de?irmen, 208 d?kkan ve ma?aza, 3.917 hane, 1.202 f?r?n, 43 arsa, 6 dam ve ah?r, 61 ?slam Mektebi, 1 islam mezarl??? vard?.

1900'l? y?llarda kasaba halk? ge?imini ren?perlikle, bal?k??l?kla, bak?rc?l?kla, marangozlukla, demircilikle, ta???l?kla sa?lad?klar? gibi, bir?oklar? da Batum'a ve Rusya'n?n di?er ?ehirlerine giderek orada da bu gibi i?lerde ?al???rlard?.

    Kasabal?larla k?yl?ler ekseriyetle G?rele'de dokunan bir nevi dokuma ile mayi bezden yap?lm?? elbise giyerlerdi. ?nceleri kazan?n mahsulleri f?nd?k, fasulye, m?s?r, ?z?mden ibaretti. ?z?mlerinden ekseriyetle ?arap yap?l?rd?.

     Daha sonraki y?llarda bunlara ilaveten az da olsa arpa, bu?day ziraati yap?ld?. Sanayi mamulleri bak?rdan kap-ka?ak, ?arpula gibi ufak tefek ?eylerdi. G?rele'den d??ar?ya f?nd?k ba?ta olmak ?zere yeti?tirilen mahsullerin d???nda az da olsa bal mumu, bal?k ya??, tuzlu ba??rsak, yumurta, caviz, koyun ve ke?i gibi ?eyler sat?l?rd?. 1902-1903 'de G?rele liman?na 697 yelkenli, 8 vapur u?ram??t?. bunlar?n i?inde Almanya ve Rusya band?ral? vapurlar da mevcuttu. G?rele liman?na ba?l? 51 b?y?k, 39 k???k gemi vard?. 14 Mart 1903- 13 Mart 1904 tarihleri aras?nda G?rele iskelesine gelen yolcu say?s? 88, giden yolcu say?s? da 317 kadard?. Ele??'de Cuma, ?avu?lu'da Sal?, Eynesil'de Pazar g?nleri hafta pazarlar? kuruluyordu. 1903'de kasabada Atik medresesinde 31,  Hamidiye medresesinde 15, ?avu?lu'daki Te?vikiye medresesinde31, Ege k?y?ndeki Dar?lhadis'de 97, Tevfik-i Hak medresesinde 25 talebe ??renim g?r?yordu. 1904 y?l?nda G?rele kasabas?nda iki cami, ?? medrese, bir h?k?met kona?? d?rt ?e?me, ?? ?ad?rvan, kald?r?mla d??enmi? bir ?ar??,bir r??diye mektebi,iki ilk mektep, biri Rumlar'a, biri Ermenile' ait iki kilise, bir eczahane, bir salhane, 200 hane bir hamam, 270 d?kkan, sekisz ma?aza, sekiz f?r?n, on be? kahvehane, ?? a??? d?kkan?, bir in?aat halinde otel, 150 bekar odas?; k?ylerde ise 4.350 hane 224 serender, k?rk mescit, oniki medrese, iki kilise, seksen f?r?n, elli dokuz de?irmen vard?. Kasabadaki camilerin minaresi yok iken halk?n yard?m? ile en sonunda ikisinde de kargir ve m?kemmel olmak ?zere 600 liraya yak?n ak?e masraf edilerek minare in?as?na ba?lan?lm??t?.

G?rele, 1758 y?l?nda Tirebolu'ya ba?l? bir nahiye haline getirildi. 1850-1866 y?llar? aras?nda g?rele, Yavebolu ile birlikte "G?rele ma'a Yavebolu" Trabzon'un kazalar? aras?nda g?sterilir. 1867 y?l?ndan itibaren yaln?z G?rele'nin ismi zikredilmektedir ve 1868 y?l?nda nahiye olarak Tirebolu kazas?na ba?lan?r

    1871'de Tirebolu kazas?ndan ayr?larak Trabzon'un nahiyesi olmu?, 1874'te tekrar kaza te?kilat?na kavu?mu?tur. 1876 y?l?nda G?rele'de belediye te?kilat? kuruldu. ?lk belediye reisi ?mer A?a'd?r. G?rele, 4 Aral?k 1920 g?n? Giresun'un m?stakil sancak haline getirilmesine dair kabul edilen kanun tasar?s? sebebiyle Trabzon sanca??ndan ayr?larak Tirebolu ile birlikte Giresun'a ba?l? kaza merkezi haline getirilmi?tir.

      1831'de yap?lan ilk n?fus say?m?na g?re G?rele kazas?n?n T?rk erkek n?fusu 3.973'd?r. 1869'da T?rk erkek n?fus 9.285 (%99.65), Rum erkek n?fus 32 (%0.35) kadard?r. 1882-1884 genel n?fus say?m?na g?re G?rele kazas?nda n?fus yakla??k 29.473 T?rk (%97.07), 708 Rum (%2.33), 181 Ermeni (%0.60) olmak ?zere 30.362'dir. Kamus?'l-a'lam'a g?re 1896'da 31.058 ki?inin ya?ad??? kazan?n 1903'te n?fusu 34.059'u T?rk (%96.90), 876's? Rum (%2.50), 211'i Ermeni (%0.60) olmak ?zere toplam35.146'd?r. 1927'de 5.956, 1970'de 6.244, 1975'de 8.079, 1980'de7.321, 1985'te12.208, 1990'da 20.745, 1997 'de 22.554 olan ?ehir n?fusu 2000'de 27.214' ula?t?.