KARADEN?Z HALK M?Z???:

Karadeniz t?rk?leri t?m?yle halk m?zi?inin ?zelliklerini g?steren bu t?r?n en belirgin ?zelli?i, oyuna e?lik amac?yla ?retilmi? olmalar?d?r.T?r? belirleyen en ?nemli ??e, 7/16, 7/8, 5/8 lik d?z?mlerin kullan?lm?? olmas?d?r. Bunun yan?nda karadeniz kemen?esi ve tulum zurna bu t?r? belirleyen ?alg?sal ??elerdir. Seslendirme s?ras?nda kullan?lan a??z ve ?zellikle ba?lama t?r? ?alg?larla olu?turulan karadeniz tezenesi de denilen tav?r, t?r? olu?turan di?er ??elerdir.

Karadeniz halk m?zi?inin en ?nemli 2 ?alg?s? kemen?e ve tulumdur.

TULUM:  ?flemeli sazlar grubundand?r.?o?unlukla Do?u karadeniz  de ( Rize, Artvin, Bayburt, G?m??hane )   ve Trakya B?lgesi nde kullan?lan ?ift sesli bir halk ?alg?s?d?r.Tulum horonlar?n vazge?ilmez halk ?alg?s?d?r. Tokum tulum, zurna diyede bilinir. Tulum o?lak derisinden yap?l?r.Kollar?ndan birine ?ok 5 delikli ?ifte tak?l?r. Derinin ayak taraf?da tahta boru ile kapat?l?r ki buna l?l?k ad? verilir. Sanat?? buradan tulumun i?ine hava depo eder.Tuluma rapdedilen ?iftenin her iki kam???nda da 5 er delik vard?r. Bunlar ayn? ses ( ?nisondur), ancak tulum ?almaya ba?lad???nda ?ift sesli bir m?zik duyulur.?n aya?a be? perdeli kam?? eklenir, arka ayak k?sm?na ise sipsi ad? verilen a??zl?k tak?l?r.Melodi sipsi k?sm?nda ?al?n?r. B?ylece uyumlu bir ezgi ortaya ??kar.

KEMEN?E: Do?u karadeniz b?lgesinin yayg?n saz?d?r. Genellikle tek olarak ?al?n?r. Ritmi kemen?eyi ?alan ki?i, yay? ile tutar. Elde ?al?nd??? i?in ayr? bir kabiliyet ister.

Ayn? anda ?ift ses ??karan ?zelli?i vard?r. ?? telli olup ?u k?s?mlarda meydana gelmi?tir:
a) Sap

b) G?vde

c)  E?ik

Yay ile ?al?n?r, y?rede ?alg?lar?n ?o?u, ezgiye s?zleri ile kat?l?r.Mani tarz?ndaki t?rk?ler ve atma t?rk?ler bitmek bilmez. Ayn? ezgi ile pek ?ok maniler s?ylenir. Y?rede hiciv sanat? ?ok yayg?nd?r.( Ay, G 1999: s: 147-148 )

Deniz, hamsi, ve m?s?r ekme?i Karadeniz B?lgesi ni sembolize ederler. Buna kemen?eyi de ekleyebiliriz.Trabzonda ba?lama da yayg?nd?r.A??k havalar?, Emrah, Kerem, S?mmani, A??k ?mer den deyi?ler, uzun havalar, Kar??l?kl? deyi? s?yleme gelenekleri vard?r. Y?nin  atma t?rk?leri , d?rtl?klerden kurulu atma t?rk?leri, d?rtl?klerle ba?lay?p ikililerle s?ren atma t?rk?leri, ??l?klerden kurulu atma t?rk?leri, ikiliklerden kurulu atma t?rk?leri olmak ?zere d?rde ayr?lmaktad?r.Kad?n horonlar?nda def, fincan, erkek oyunlar?nda ise davul, zil, zurna ?al?nd??? g?r?lmektedir.Kad?n horonlar? erkek horonlar? kadar h?zl? de?ildir.

Giresun un halk ?alg?lar?, kemen?e, davul, zurnad?r.  Giresun Kar??lamas? ve Metelik, y?rede yayg?n olarak oynanan iki oyundur. Y?rede tamzara bir uzun hava t?r?d?r.?? k?s?mlarda horondan halaya do?ru ge?ilmektedir.

Halay, kafkas,horon t?t? oyunlar?n g?r?ld??? Ordu da Ordu Kar??lamas?
Metelik karakteristik iki oyundur.Baz? k?ylerde oyunlar kar???k olarak oynanmaktad?r.Y?re ?alg?lar? davul, zurna, kemen?e ve kavald?r.yr?l?k ve hasret t?rk?lerinede rastlanmaktad?r.?zellikle f?nd?k toplama zamanlar?nda s?ylenen manili t?rk?ler, y?re m?zi?ine ayr? bir g?zellik vermektedir.

    Rize de manili s?ylenen t?rk?lere  Kar??lama t?rk?leri, atma t?rk?ler, kar??beri, t?rk?, kesme t?rk? denmektedir. Kemen?enin yan?nda tulum da kullan?l?r. Horonlar kad?n erkek ayr? oynanmaktad?r.

Horon ve bar t?r? oyunlar?n g?r?ld?? Artvinde tulum kullan?l?r. Oyunlar?n bir k?sm? t?rk?l?d?r.Erkek oyunlar? canl? ve hareketlidir. Oyunlara davul, zurna, garmon, mey, ?erkez m?z?kas?, akordeon e?lik eder.Uzun havalara pek rastlanmaz.

Samsun da  kar??lama, halay, horon t?r? oyunlar g?r?l?r. G?m??hane de ise  bar, ve horon  t?r? oyunlar g?r?lmektedir.  Mehmet Turan bar?, Sar?k?z, K?stek, Sarho? Bar? tan?nm??lar?d?r. Erkek ve kad?n barlar?da vard?r. Arlar? Erzurum barlar?na g?re daha hareketli ve yumu?akt?r. Oyunlarda el ??rpmak, oyuna ?o?kunluk vermek i?indir.Y?renin  ?iran Semah? ?nl?d?r.( Ay, G 1999: s:171- 172 )

 POP NED?R?

Masada ?retilir, her yerde t?ketilir,Adam? zenginde eder, rezilde...Aya?a d???r?r, bug?n gelir yar?n ka?ar, bazen ilelebet payidar kalaca?? tutar.
Pop bunlar?n hepsi birden belki.Pop genellikle masada ?retilir. Ama 5. senfoni de bir ara pop olmu?tu.Reha muhtar, jenerik m?zi?i yapt???ndan beri Carmina Burana da pop.

TER?M OLARAK POP
Pop, pop?lerin k?salt?lm??? oldu?u i?in bir ?ok zaman bu iki terim ayn? ?eyi anlat?r.Ancak pop daha ?ok, daha hesapl? kitapl? ve gen?leri hedefleyen bir m?zik t?r? i?in kullan?l?r.Pop?ler m?zi?in ise s?n?rlar? daha geni? ve mu?lakt?r.Bu y?zden bug?nk? karadeniz m?zi?indeki de?i?ime karadeniz pop m?zi?i demek san?r?m daha do?ru olur.

1950 lerde ?zellikle gen?leri hedefleyen bir m?zikler dizisini anlatmak i?in pop?ler m?zik teriminden k?salt?larak pop m?zik ?eklinde ABD de m?zik literat?r?ne girmi?tir.Pop, daha sonra k?sa zamanda bir  market  olarak ?zel bir kimlik kazan?r.Teen ager lar ba?ta olmak ?zere gen?lere y?nelen bu market, gen?leri duygusall?k, dans, ?o?ku gibi unsurlar? g?zard? etmeyerek  kafalamay?  kendine g?rev edinmi?tir.

Pop m?zik, b?t?n pop?ler m?ziklerden yararlan?larak olu?turulmu? bir t?rd?r.Karadeniz pop m?zi?inde de Karadeniz halk m?zi?inden yararlan?lmaktad?r.
Pop m?zik i?in pop?ler m?zik i?erisinde; dansa gen?lere, kolay anla??l?r ve basit olmaya, gelip ge?meye uygun bir alt t?r oldu?u s?ylenebilir.( Solmaz, M 1996: s: 9- 10 )

?ngiliz teorist Raymond Williams 2 sayfa kitab?nda sadece bu pop?ler kelimesinin anlam?na yer vermi?tir. 15. yy. Da ingiliz kanunlar? ve politikas?nda bu kelimenin ilk olarak kullan?ld???n? ortaya ??karm??t?r. Bir ka? y?zy?l pop?ler kelimesi negatif anlamda bir terim olarak kullan?ld?. Adi, kaba, terbiyesiz  gibi anlamlarda kullan?ld?.18. yy  da kullan?m yayg?nla?maya ba?lad?. 19 yy  da ise pozitif bir anlam kazand?, ayd?nlanma zaman?ndan bu yana d?r?stl?k ve g?zellik olarak kullan?ld?.G?n?m?zde ise kelime anlam? olarak daha ?ok y???n olarak tan?mlan?r. (t?ketilmeye haz?r y???n ?r?nler anlam?nda kullan?l?r.) 

 
Pop?ler kelimesi ( oxford s?zl???ne g?re ) ilk olarak 1573 de ge?mi?tir.
Burada da pop?lerin anlam? o d?nemde  anlama, tad yada s?radan insanlar vas?tas?yla  anlam?na gelir.

Pop?ler kelimesi m?zikte ilk olarak 19. yy.da kolay anla??l?r m?zikler i?in kullan?lm??t?r.

Sonradan  30 lu y?llara kadar m?zikte pek kullan?lmayan bu terim o g?n bu g?nd?r neyi anlatt??? anlatt??? tam belirlenmi? olmaks?z?n kullan?lmaktad?r.

Ba?lang??ta pop?ler m?zik, klasik m?zik kitaplar?na giremeyen her t?rl? m?zik i?in kullan?l?rken her t?rl? m?zik i?in kullan?l?rken bug?n i?ler kar??m??t?r. Pop?ler m?zik ba?l??? bu tarhten sonra; blues, caz, rock, balad opera, brass band, kabare, country, dans m?zi?i, folk, gaspel,m?zikaller, ragtime, skiffle, spritualler, swing gibi halka malolabilmi? her?eyi i?erir.

T?rk?eye pop kelimesini, daha do?rusu  T?rk popu  teriminin yerle?mesi ise yirmi y?ldan k?sa bir zamana denk d???yor.          

KARADEN?Z POPU B?R T?KET?M K?LT?R?D?R.

Pop m?zik, pazarlanabilir unsurlarla, yani metalarla u?ra?an bir pop?ler k?lt?r ?r?n?, t?ketim k?lt?r?d?r.Pop m?zi?in her ?eyden ?nce bir t?ketim toplumuna ihtiyac? vard?r.Oysa T?rkiyede 80 lerin ortalar?na kadar cam silinen su saklan?p yer siliniyor, sonra da onunla yerler siliniyordu.Bug?n ise  atmak  neredeyse Bat?daki kadar kolayla?m??t?r. 

T?rkiyenin bir t?ketim toplumu olabilmesi i?in ba?lat?lan sistemli operasyonu ?zal y?netti. 80 lerde ?zalla birlikte toplumu bir t?ketim histerisi ald?( Solmaz, M 1996: s:12 ) Bu durum b?t?n sekt?rlere yans?d??? gibi m?zik end?strisinede yans?d?.Dolay?s?yla ?abuk t?ketim ve kolay anla??l?r m?zik tarz? pop tan karadeniz m?zi?ide pay?n? ald?.

E?lence sekt?r?n?n en ?nemli b?l?mlerinden birisi pop m?ziktir. Karadeniz m?zi?inde yap?lan bu de?i?iklikte her pop?ler m?zik tarz?nda oldu?u gibi bir ?ok ki?i taraf?ndan daha cazip gelir.Bunu en ?nemli sebeblerinden biri anla??lmas? daha kolay olmas?d?r.?nsanlara e?lence i?in istedikleri sunulmaktad?r ve ticari olarak bunun sonucunda b?y?k gelirler elde edilmektedir.Bu arada g?ndem olu?turmay? birincil g?rev haline getiren medya da bunu destekledi.Bu arada kesin olan bir ba?ka ?ey, halk?n t?ketme histerisini kar??layacak kayna??n?n olmamas?  b?y?k bir sorundur.

.M?zik sekt?r?nde bu durum eski geleneksel m?zi?imizin de?i?tirilerek farkl? ?ekillerde tekrar tekrar pi?irilerek ?n?m?ze yeni bir m?zik tarz?ym?? gibi sunularak ??z?lmeye ?al???lm??t?r. Karadeniz halk m?zi?inde de yap?lan aynen budur.

  HALK  M?Z??? VE DOLAYISIYLA KARADEN?Z HALK M?Z??? NASIL POP OLDU?

    Pop m?ziklerde halk m?ziklerde neticede halk?n m?zikleridir.Ancak aralar?nda ciddi farklar vard?r.Pop m?zik, meta olarak t?ketilen bir pop?ler k?lt?r ?r?n?yken, halk m?zik, halk?n kendili?inden ?retti?i folklor ?r?nleridir.

Asl?nda bu sebeblerden biri seslerin zamanla kay?t edilebilmesi diyebiliriz.G?r?n??te ses kay?t edebilme ve manyetik bantlar?n ortaya ??k??? halk m?zi?inin daha geni? kitlelere ula?mas?n? sa?lamas? olarak d???n?lse bile bu durum halk m?zi?ine ve dolay?s?yla karadeniz halk m?zi?ine tam tersi bir etkite bulunmu?tur.Seslerin kay?tla ?o?alt?labilmesinden itibaren halk m?zikleri b?y?k oranda ?lm??, yerini pop m?zikler alm??t?r. Halk m?zikleri kulaktan kula?a ta??n?rd?, bug?n da??t?m a??yla ta??n?yor.Halk m?zi?i ?reten ve dinleyen a?amas?nda herkese ait olan? anlat?r. Oysa popun bir sahibi vard?r ve t?ketim a?amas?nda sat?n alana aittir.Bug?n manyetik bantlar?n icat olmas? ve yayg?nla?mas? nedeniyle halk m?zi?inede sahip bulunmu? ve pazarlanabilir olmu?tur.

Her?eye ra?men inatla y?r?yen ve bozulmam?? geleneksel m?ziklere Bat? haricindeki ?lkelerde rastlamak m?mk?nd?r.Hindistan bu konuda ?ok g?zel bir ?rnektir.Bu sofistike m?zi?inde elbette kay?tlar? var, ancak geleneklerine ba?l? insanlar, ?imdilik her t?rl? sekt?rden uzak duruyor.Bu geleneklerin ?nde gelen isimleri Hint m?zi?inin d?nyaca ?nlenmi? Zakir H?seyin, Ravi ?ankar gibi isimlere ?ok so?ul bak?yorlar.


Burada ger?ektende Hindistanda ya?ayan binlerce Ravi ?ankar d?zeyindeki m?zisyen olmas?na kar??n geleneklerine olan ba?l?l?klar?ndan dolay? kabuklar?ndan ??km?yor.

Bir ba?ka sebeb ; M?zik zevkten ?nce k?lt?r meselesidir ve geli?mi? bir m?zik k?lt?r? i?in zamana ve paraya ihtiya? vard?r.Ayakkab?s?nda ki deli?i d???nen bir insan?n y?ksek k?lt?r ?r?n? olan m?zikle pekte ilgilenmesine olanak yoktur.Bu insan, b?y?k bir olas?l?kla, tek e?lencesi olan televizyon ve radyoda yada e?inden dostundan duyduklar?n? dinleyebilir.Tabiki medyada bunun en ?nemli sebeplerinden biridir.Kitle ilti?im ara?lar?n?n kendi yapay g?ndemlerini olu?turmas?ndan vazge?medi?i ve m?zi?in kendili?inden geli?imine f?rsat vermedi?i s?recede bu durum devam edecektir.

   En ?nemli nedenlerden biride, T?rkiyede k?lt?r yorumcullar?n?n Pop?ler yaz?lar yazamamas?, halk?n ula?abilece?i kanallarda k?lt?rle ilgili kapsaml? tek bir de?erlendirme yaz?s?na ya da ( televizyon ya da radyo i?in ) konu?mas?na bile
Ula?maya olanak yok.

  ?zetle k?lt?r konular?nda T?rkiye  de kitleleri teredd?te sevkedecek, g?rd?klerinden, sunulandan  ba?ka ?eyler de oldu?undan, olabilece?inden haberdar edecek tek bir kanal bile yok. T?rkiye  de sanat hala elite ait g?r?l?yor oysa sanat soka?a ve halka aittir.
 

KARADEN?Z HALK M?Z???N?N DE????M?

 Bug?n halk?n sesi olan halk m?zi?imizin baz? kesimler taraf?ndan niteliklerinde de?i?iklikler yap?lmaya ?al???lmaktad?r. Bu da halk?n lay?k oldu?u kaliteyi ?nemli ?l??de d???rmektedir. ?lkemizin geleneksel m?zik y?n?nden en zengin y?relerinden biri Karadeniz Halk M?zi?inde de ne yaz?k ki bu de?i?iklikler yap?lmaktad?r. ?crada m?kemmeliyetten uzak s?zlerde ve estetikteki bozukluklar ?stelik e?itsel hi?bir de?eri olmayan bu tarz halka k?t? zevkler a??lamaktad?r. Elbette ki halk m?zi?imizin ezgilerinden yararlanarak sa?lam eserler yaratmak m?mk?nd?r (Enstr?mantal topluluklar, folklorik operalar ve benzeri). Fakat halk ezgilerini al?p yozla?t?rmaya ?al??mak ciddi bir sorundur.( Tanses, H 1997: 10,11,12 )       

Karadeniz M?zi?i i?erisinde bir?ok t?rler vard?r. Horon, kar??lama, atma,
s?rmeli, seyran, fingil ve benzeri. ?zellikle Do?u Karadeniz B?lgesinde mani atma ?eklinde yap?lan, belli bir konu ?zerinde irticalen s?ylenen maniler bir kemen?e, kaval ve tulum e?li?inde ?ok bildik melodilerle (o y?rede ?ok bilinen) seslendirilir. Bunlar seslendirilirken genellikle oyun ve e?lence ?n planda oldu?u gibi birilerine s?z s?yleme, cevap verme, ta?lama gibi ama?lar? vard?r. Bu nedenlerden dolay? mani atma gelene?i i?erisindeki s?zleri ve melodileri ,y?renin icrac?lar? ?ok kolay bir ?ekilde irticalen ?al?p s?yleyebilmektedirler. Genellikle bunlar?n i?erisinde ?o?kulu melodi ve s?zler vard?r. ?o?unlukla e?lence ortamlar?nda yap?lan bu tarz g?n?m?zde pop alt yap?lar?yla, ?zerine sadece bir kemen?e sesi kaydedilerek kolayl?kla yap?labilmektedir. Alt yap?lara bak?ld???nda, hareketli danslar? i?eren bu m?zik formu ?zerinde bir kemen?e sesi veya zurna, kaval gibi enstrumanlarla bu bildik melodilerin icras? mani atma gelene?indeki s?zler g?ncelle?tirilerek karadeniz a?z?yla okunmaktad?r. Bu yap?lan da asl?nda Karadeniz Popudur. Ne yaz?k ki bu da t?rk?leri geli?tirmek de?il de?i?tirmektir.

 Pop?ler karadeniz m?zi?i geni? kitlere belki hitap etmeyi ba?arm??t?r ,bunun sonucunun tek yarar?da bu m?zik t?r?nden bi haber     olanlara azda olsa karadeniz m?zi?i ritminin fark?nda olmadan ??retmesi yatmakla beraber, icra gelene?inin ve s?z s?ylemenin de bir dejenerasyonu s?z konusudur. ( Kurt, ? : 2003 )

Sanat?n ger?ek sahibi kitlelerdir. B?t?n insanlar yarat?c?d?r. Oysa g?n?m?zde bu yarat?c?l??? kitle ileti?im ara?lar? ?ld?rmektadir.

Eskiden her evde  bir m?zisyen varken bug?n ?o?umuz pasif biraz izleyiciyiz.Elbetteki ?r?n? kitlelere be?endirmek i?inde sanat??n?n kendini s?n?rlamaya yada zorla basit ?r?nler vermeye de ?al??mamas? gerekir.

Halk d?nyan?n hi? bir yerinde y?ksek sanata al??k?n olmam??t?r. Ama y?ksek sanat hep halk sayesinde varolabilmi?tir.Daha ?nce yap?lm?? olan  halk t?rk?lerini bat? sazlar?yla yorumlama  ( 1960 ve 70 li y?llarda  )  o d?nemlerde bu yap?lan m?zi?e Anadolu pop  denmesinden sonra san?r?m daha ?ok yak?n bir zamanda yakla??k 3-4 y?l  kadar ?nce ba?layan  Karadeniz halk m?zi?ininde yap?lan de?i?imede karadeniz pop m?zik terimini burada kullanmak yerinde olur. T?rkiyede bu tarz m?zi?i en ?ok kullanan ve g?ndeme getiren ki?ilerden biri Davut G?lo?ludur.Son yapt??? ?al??ma tarz?da karadeniz a??z ?n?  ve ritimlerini kulland???  bestelenmi? par?alard?r.

SONU?

  Ne  yaz?k ki Karadeniz pop m?zi?i toplumsal yap?n?n bug?nk? sonucudur.Ne oldu?u

  belirsiz bu m?zik t?r? ?zellikle gen?lerde ??r?me?e yol a?maktad?r.Geleneksel halk m?zi?inin s?n?rlar?n? gev?eterek yozla?t?rmakta, sanat tekni?ine ve esteti?e zarar vermektedir.Dikkat edilirse, pop?ler m?zikte yozla?man?n i?inde bulunanlar gen? nesillerdirki  ya?lar? 25 civar?ndad?r  buda gelece?imizde ?nemli ?l??de yozla?ma demektir.(Kayg?s?z, M 2000: 389, 390)

Ads?z kahramanlar?n yartt?klar?n? bu halka ve gelecek nesillere  do?ru olarak iletmemiz kutsal bir g?revdir.Elbetteki t?rk?lerimizi geli?tirmekte g?revimizdir, ancak baz? sanat??lar ki onlara sanat?? deme?ede pek dilim varm?yor, geli?tirmekle de?i?tirmek aras?ndaki fark? hen?z kavrayabilmi? de?iller.( s?nmez, K: 2002 )