|
![]()
giresun K?RAZIN ANAVATANI FINDI?IN BA?KENT?
|
G?RESUN RES?MLER?
CO?RAFYA MADENLER
FINDIK
K?LT?R YARBAY TOPAL OSMAN A?A
G?RESUNLU ?NL?LER
DO?U KARADEN?Z B?LGES? G?RESUN ?L?
DAH?L?NDEK? BAZI BAKIR-KUR?UN??NKO
MADENLER?N?N ?Z ELEMENTLER Y?N?NDEN ?NEM?
Ethem ACAR
Maden Tetkik ve Arama Enstit?s?, Ankara
?ZET. ? 1971-1972 y?llar?nda, Do?u
Karadeniz b?lgesinde, Giresun ili dahilindeki baz? (Cu, Pb, Zn)
madenlerinden
ahnan karakteristik numunelerde yapt?r?lan
optik spektrografik analizlerle, iz elementler y?n?nden bilimsel ve
ekonomik ortak veriler elde edilmi?tir.
Benzer jenez ve mineral parajenezli Akk?y,
Lahanos, Kep?elik, Har?it-K?pr?ba??, Hark?y, Eseli-Sadeg?re polimetalik
madenlerinde iz element olarak kadmiyum (Cd)
ve g?m?? (Ag); K?z?lkayalar bakirli pirit yata??nda tell?ryum
(Te) ve g?m??; ?srail pirit yata??nda
kobalt (Co), Har?it-K?pr?ba?? madeninde stronsiyum (Sr) tespit edilmi?tir.
Bu
elementlerin ekonomik olabilme durumlar?,
d?nya standartlar? g?z ?n?nde tutularak her yatak i?in ayr? ayr?
irdelenmi?tir.
G?R??
Karadeniz b?lgesi maden zuhurlar?m?z?n,
?imdiye kadar yap?lm?? olan prospeksiyon ve et?tlerindeki
analizlerde, iz elementlere verilen ?nem,
esas elementler kadar olmam??t?r. Fakat bu arada,
baz? ara?t?rmac?lar?Co?kun (30), Berna?d
(8), Aslaner (6), Tugal (29) vb.?m?nferit zuhurlar ?zerindeki
et?tlerin yan?s?ra, zuhurun iz
elementlerini de yeterince ortaya ??kartmaya ?al??m??lard?r.-
Giresun ili dahilindeki cevher zuhurlar?n?n
(Cu, Pb, Zn) iz elementleriyle ilgili olarak yap?lm??
a?a??daki ara?t?rman?n gayesi, bu b?lgede
bilinen cevherle?melerin hangi iz elementleri ekonomik
olarak ihtiva ettiklerini veya
edebileceklerini ortaya koymak ve ilerideki ara?t?rmac?lara, zuhurlarla
ilgili de?erlendirmelere faydal? olabilecek
baz? veriler ??karmak i?indir.
Bu gaye i?in, Do?u Karadeniz b?lgesinde
bilinen Cu, Pb, Zn zuhurlar?ndan, prospeksiyon
mahiyetinde birer cevher numunesi al?narak,
mineralojik b?nyesi tahkik edilmi?, ihtiva edece?i iz
elementler, optik spektrografik yolla
ara?t?r?lm??t?r. Bil?hara, elde edilen ilk de?erlerin ????? alt?nda,
cevher zuhurlar?n? tam karakterize edecek
?ekilde numune al?narak, spektrografik detay ara?t?rmalar
yap?lm??t?r.
?al??malar s?ras?nda analiz konusunda
yard?mlar?n? g?rd???m M.T.A. Enstit?s?nden Esen
Orhon'a te?ekk?r ederim.
POL?METAL?K YATAKLARDAK? ?Z ELEMENTLER VE
EKONOMiK ?NEMi
Polimetalik maden yataklar?, esas
elementlerle (Cu-Pb-Zn) birlikte, kendi bile?imleri i?erisinde,
Cd-In-Ga-Tl-Ge-Se-Te-Co vb. gibi baz? iz
elementleri de ihtiva ederler (11, 17).
Bu gibi maden yataklar?ndan al?nan
numunelerde yapt?r?lan kimyasal analizlerin yan?s?ra,
spektral veya X-ray metotla iz element
ara?t?rmas? yap?lmas? gereklidir. ?z elementlerin ekonomik
olabilme s?n?rlar?, d?nya standartlar?na
g?re Tablo l de g?sterilmi?tir.
GiRESUN ?L? BAKIR-KUR?UN-??NKO MADENLER?
137
?z elementlerin ?nemini art?ran ger?ek
sebep, de?i?ik ?zelliklerinden dolay? end?stride ?e?itli
kullan?lma alan?n?n mevcut olmas?ndan ileri
gelmektedir. Bu ara?t?rma esnas?nda Cd, Te, Co ?n iz
elementler i?erisinde ekseriyeti te?kil
etti?i tespit edilmi? oldu?undan, a?a??da bunlar?n end?stride
kullan?lma alanlar?n?n belirtilmesi faydal?
olacakt?r.
Tablo - l
Pb-Zn ?Tout-venant? kompleks cevheri
i?erisinde bulunmas? m?mk?n iz elementlerin
ekonomik olabilme s?n?rlar? (Jankovic, 17)
?nceleme saham?zda, kur?un-?inko
yataklar?ndaki kadmiyumun, sfalerit ile kat? sol?syon halinde
veya sar?-ye?il bir s?lfit ?rt? halinde
(CdS) tezah?r etti?i bilinmektedir. Bu t?r yataklar, %0.01-02
Cd ihtiva ediyorsa, maden yata?? kadmiyumca
de?erlendirilecek seviyede say?labilmektedir. %0.03-04
Cd ihtiva eden yataklar (Tablo 1),
kadmiyumca zengindirler (11). % l ve ?zerinde Cd ihtiva eden
yataklar nadirdir.
Kadmiyum metalinin kullan?lma sahalar? ?ok
?e?itlidir. Elektrot maddesi olarak baz? aletlerde,
ak?m?lat?r sanayiinde, korozyona mukavim
baz? ?elik aletlerin kaplanmas?nda, foto?raf??l?kta;
CdS olarak ipek, tekstil, boya sanayiinde,
ala??m yap?m?nda, n?tronun absorbe etme ?zelli?i dolay?s?yle
n?kleer reaksiyonun ak???n?n idaresinde
kullan?l?r. 1972 A.B.D. maden borsas?nda l Ib Cd fiyat?
2.60 $ d?r (Tablo 2).
Tablo - 2
1972 A.B.D. maden borsas? iz element
fiyatlar?
138 Ethem ACAR
Tell?ryum (Te), saham?zdaki bakirli pirit
yataklar?nda, pirit ve kalkopirit b?nyelerinde bulunmaktad?r.
Ayr?ca polimetalik yataklarda, sfalerit
str?kt?r?nde de yer almaktad?r (17). Selenyum
gibi, bilhassa polimetalik yataklarda Te %
0.004 e kadar ekonomik olabilmektedir. Tell?ryum, elektrik
ak?mlar?nda spesifik diren? i?in kullan?lan
ala??mlarda, camlar?n mavi ve kahverengi boyanmas?nda,
kataliz?r olarak t?pta, sabun ve foto?raf
sanayiinde, teyp bantlar?n?n yap?m?nda kullan?l?r. A.B.D.'nde
l Ib Te 6 $ d?r (Tablo 2).
Kobalt (Co), genellikle baz? Pb-Zn
parajenezler inde mevcuttur. Do?u Karadeniz'de bakirli
pirit yataklar?nda, pirit b?nyesine ba?l?
olarak bulunmaktad?r. Genellikle bu tip yataklarda Co
% 0.04-0.07 aras?nda olabilir. Kobalt,
?elik end?strisinde, m?knat?s yap?m?nda, seramik end?strisinde,
boya sanayiinde, il?? sanayiinde, y?ksek
?s?ya dayan?kl? motor yap?m?nda kullan?ld??? gibi ayr?ca izotoplar?
n?kleer enerji ?retiminde ve uranyum
izotoplar?n?n ayr?lmas?nda kullan?lmaktad?r.
ET?T ED?LEN MADEN YATAKLARI
1. Giresun-Batlama dere-Akk?y
bak?r-kur?un-?inko madeni
Bu maden yata??, Giresun-Bulancak
aras?ndaki Batlama deresinin Karadeniz'e d?k?ld???
yerden 10 km g?neyde, Akk?y civar?nda
bulunmaktad?r (?ek. 1). 1971 y?l?nda, bu sahan?n detayl?
et?t ve sondajlar? METAG M?h. Ltd. ?ti.
taraf?ndan yap?lm??t?r (12). Bu ?al??malara g?re, cevherle?me
beyaz renkli dasitlerde, dissemine ve
stockwerk tipte olup, hidrotermal (mesotermal) k?kenlidir.
Mor dasitik t?fler i?inde bant halinde
bulunanlar ise, muhtemelen ekshalatif-sedimenter orijine
sahiptir (12).
Mineral parajenezi,
sfalerit-pirit-kalkopirit-galenit-tetrahedrit ve bornitten m?te?ekkildir.
Yap?lan sondajl? aramalarla, ortalama Cu %
0.58, Zn % 3.36 ten?rl? l 220 000 ton g?r?n?r bir
rezerv tespit edilmi?tir (12).
1971 y?l?nda yap?lm?? A-3, A-8, A-10
sondajlar?n?n muhtelif seviyelerinden al?nan numunelerde,
yapt?rd???m?z spektral analiz neticelerine
g?re, Zn % l den b?y?k olan cevherle?melerin ekonomik
olabilecek derecede kadmiyum ihtiva etti?i
tespit edilmi?tir. G?r?n?r rezervin ?inko ortalamas?
G?RESUN ?L? BAKIR-KUR?UN-??NKO MADENLER?
139
% 3.36 oldu?una g?re, maden yata??n?n
kadmiyumca zengin olabilece?i ortaya ??kmaktad?r. Analizi
yap?lan dokuz adet numunede (Tablo 3) Zn %
l in all?nda olan numunelerde kadmiyuma rastlanmam??t?r.
Di?er alt? numunede, y?kselen ?inko
de?erleriyle birlikte kadmiyum de?erlerinin de y?kseldi?i
g?r?lmektedir. Bu da kadmiyumun ?inkoya
ba?l? oldu?unu teyit eder. Akk?y sahas?nda, yaln?z
Cu-Zn i?in analizleri yap?lan di?er sondaj
numunelerinin de, kadmiyum i?in analizlerinin yap?lmas?n?n
olumlu sonu?lar verece?i belirmektedir. Bu
suretle Akk?y bak?r-?inko maden yata??ndaki kadmiyumun
rezervini ve ortalama tenorunu tespit etmek
m?mk?n olacakt?r.
Tablo 3 te verilen analiz sonu?lar?, g?m??
miktar?n?n d???k ten?rde oldu?unu g?stermektedir.
Fakat bu maden yata??n?n ileride
de?erlendirilmesi esnas?nda g?m??ten de istifade edilebilece?i
m?mk?n g?r?lmektedir.
Akk?y madeninin de?erlendirilmesi i?in,
kadmiyum ve g?m?? ten?rlerinin ortaya ??kar?lmas?
olumlu sonu?lar verecektir.
Tablo-3
Giresun-Akk?y (Batlama deresi) Cu-Zn
yata??n?n spektral analiz neticeleri
(M.T.A. Laboratuvar no. 9336...9344).
2. Espiye-Lahanos bak?r-kur?un-?inko madeni
Bu maden yata?? Espiye il?esinin 23 km
g?neyinde bulunmaktad?r (?ek. 1). Cevherle?me, dasitik
piroklastlarla t?fitler aras?nda yer
almaktad?r. Tu?al'a g?re (29) cevherle?me, yukar?dan a?a??ya do?ru
?? ayr? zonla?ma g?stermektedir. ??yleki:
1. zon: bornit, kalkopirit, galenit, pirit,
az olarak da tennantit, markasit, alt?n.
2. zon: sfalerit, galenit, kalkopirit,
tetrahedrit, tennantit, enarjit, pirit.
3. zon: masif pirit, kalkopirit, eser halde
bornit ve tell?r mineralleri.
140 Ethem ACAR
Masif tipteki cevherle?menin jenezi,
hidrotermal-sedimenterdir (14, 24, 29). 1971 y?l?nda
Karadeniz Bak?r ??letmeleri taraf?ndan
yapt?r?lan yeralt? ?al??malar?yle g?r?n?r hale getirilen Lahanos
maden yata??nda, siyah cevher rezervinin
ortalama Cu % 3.59, Zn % 2.39, S % 39.46 ten?rl? 2312 180
ton oldu?u tespit edilmi?tir. Ayn? rezerve
400 000 tonluk sar? cevher rezervi il?ve edilmektedir (18).
1972 y?l? i?erisinde a??lm?? galerilerin
muhtelif yerlerinden, ald???m?z numunelerde yapt?r?lan spektral
analizlerde kadmiyum ve g?m???n ekonomik
limitlerin ?zerinde oldu?u g?r?lm??t?r (Tablo 4).
?inko b?nyesine ba?l? bulunan kadmiyumun
yan ?r?n olarak g?m?? ile birlikte teknolojik proseste
de?erlendirilmesi, ekonomik y?nden faydal?
olacakt?r.
Tablo-4
Espiye-Lahanos madeni galerisinden ahnan
numunelerin spektral analiz neticeleri
(M.T.A. Laboratuvar no. 9311, 9312, 9313,
9314)
Y?ksek ?inko ten?rl? bir numunede germanyum
(Ge) ve galyum (Ga) iz elementlerine de rastlan?lm??t?r.
Flotasyon konsantrelerinde galyum ve
germanyum miktarlar?n?n tespiti yararl? olacakt?r.
Yaln?z daha ?nce, sondaj ve galeri
numunelerinde k?fi derecede kadmiyum-germanyum ve galyum
analizlerinin yap?larak cevher kitlesi
i?erisindeki ortalama ten?rlerinin ??kart?lmas? gerekmektedir.
Ayr?ca piritik cevherde de tell?r
miktar?n?n tahkiki l?zumludur.
3. Espiye-K?z?lkayalar bakirli pirit madeni
Bu maden yata??, Espiye il?esinin 25 km
g?neyinde, Lahanos madeninin 2 km SE sunda bulunmaktad?r.
Cevherle?me, dasitik-andezitik piroklastlar
i?erisinde, stockwerk ve masif tipte te?ekk?l etmi?
olup, jenezi hidrotermal-sedimenterdir
(5,24,28,30). Mineral parajenezi, kalkopirit-kubanit-tennantitpirit-
marmatit ve galenitten ibarettir (5, 30).
Etibank taraf?ndan 1972 y?l?nda yap?lan
rezerv hesaplar?na g?re, K?z?lkayalar maden yata??
ortalama Cu % 0.818, Zn % 0.833, Pb % 0.053
ten?rl? 10 000 000 tonluk g?r?n?r bir rezerv ihtiva
etmektedir (5).
G?RESUN ?L? BAKIR-KUR?UN-??NKO MADENLER?
141
Tablo - 5
K?z?lkayalar bakirli pirit yata??
sondajlar?ndan ahnan numunelerde yap?lan
spektral analiz neticeleri (C. Unan, 30)
Unan'?n (30), bu maden yata??nda yapt???
mineralojik ara?t?rmalar esnas?nda tell?ryum ve g?m???n
mevcudiyeti tam olarak ortaya konulmu?tur.
Tablo 5 te, g?m?? i?in 500 gr/ton ile 10 gr/ton
aras?nda de?i?en, tell?r i?in ise 100
gr/ton ile 800 gr/ton aras?nda de?i?en de?erler g?r?lmektedir. ?ayet
b?t?n sondajlar? kapsayan numunelerde Te ve
Ag analizleri tam olarak yap?lm?? olsa idi, tell?ryum
ve g?m?? i?in kat? de?erler ve yata??n bu
elementlerle ilgili ekonomik de?eri ortaya ??kabilirdi.
K?z?lkayalar galerisinden al?nan bir
numunenin spektral analizinde tell?r 300 gr/ton, Ag 50
gr/ton olarak bulunmu?tur. Unan da (30)
raporunda, K?z?lkayalar madeninin de?erlendirilmesinde,
g?m?? ve tell?ryumun dikkate al?nmas?na
i?aret etmektedir.
4. Espiye-Kep?elik bak?r-?inko-kur?un
madeni
Bu zuhur, K?z?lkayalar madeninin 1.5 km SE
sunda yer almaktad?r (?ek. 1). 1971 y?l?nda
Vujanovic taraf?ndan yap?lan mikroskopik
et?tlere g?re, mineral parajenezi sfalerit, galenit, pirit,
tetrahedritten m?te?ekkildir. Cevherle?me
dasitik piroklastlar i?erisinde te?ekk?l etmi? olup, hidrotermal
(mezotermal)-sedimenter bir jeneze sahiptir
(Vujanovic, 1971 M.T.A. Enstit?s? Do?u Karadeniz
B?lge M?d?rl??? Lab. no. A224, A225, A226).
Etibank'?n ?al??malar?na g?re 200 000 ton
muhtemel bir rezerv mevcuttur (5).
Bu maden yata??nda, 1971 y?l?nda, Etibank
taraf?ndan a?t?r?lm?? galeriden ald???m?z ortalama
bir numunenin spektral analiz neticelerine
g?re tonda 320 gr kadmiyum, 100 gr da g?m?? ihtiva
etti?i ortaya ??km??t?r (Tablo 6).
Tablo - 6
Espiye-Kep?elik (Cu-Pb-Zn) madeni spektral
analiz neticeleri
(M.T.A. Laboratuvar no. 9349)
Her iki element i?in Tablo l de verilmi?
olan durum ekonomik limitlerin ?zerinde olup,
ileride bu sahada yap?lacak detay
?al??malarda kadmiyum ve g?m???n de dikkate al?nmas? faydal?
sonu?lar do?urabilecektir.
142 Ethem ACAR
5. Tirebolu Har?it-K?pr?ba??
bak?r-kur?un-?inko madeni
Bu maden yata??, Tirebolu'nun 2 km
do?usunda Har?it ?ay? ile sahil asfalt?n?n kesi?ti?i yerden
g?neye ve S W ya do?ru uzanmaktad?r. 1970
y?l?ndan itibaren M.T.A. Enstit?s? taraf?ndan detayl?
et?tlere ba?lanm?? bulunmaktad?r (?ek. 1).
Cevherle?me, dasitik piroklastlar
i?erisinde stockwerk ve masif tipte te?ekk?l etmi? olup,
jenezi hidrotermal-sedimenterdir (l,
3,4,15,19, 25). Mineral parajenezi, pirit-sfalerit-galenit-tetrahedrit-
kalkopirit-tennantit-burnonit-realgar-kovellin-azurit-serizit-limonitten
ibarettir. Gang mineralleri
ise kuvars ve barittir. 1972 y?l?na kadar
M.T.A. Enstit?s?nce yap?lan ?al??malarla Cu-Pb-Zn toplam
tenor ortalamas? % 5.20 olan 6 000 000
tonluk bir rezerv tespit edilmi?tir. Halen sondaj faaliyetleri
devam eden Har?it-K?pr?ba?? maden
rezervinin artaca?? tabi?dir (3).
Maden yata??nda yap?lan b?t?n sondajlardan
al?nan ortalama n?munelerdeki Cu-Pb-Zn
analizlerine paralel olarak g?m?? ve
kadmiyum analizleri de yap?lm??t?r ve yap?lmaktad?r. Bu sebeple,
b?t?n rezervi kapsayan Ag ve Cd
ortalamalar?n? tespit etmek m?mk?n olmu?tur. Bu maden yata??n?n,
1971 y?l? ?al??malar?na g?re, 3 000 000
tonluk g?r?n?r rezervindeki ortalama metal ten?rleri da??l?m?
Tablo 7 de verilmi?tir.
Tablo - 7
Har?it-K?pr?ba?? madeni 3 000 000 tonluk
g?r?n?r rezervinin ortalama
metal ten?rleri da??l?m?
(Acar & Novovic, 3)
Bu rezerv i?inde, 150 ton metal Ag, 690 ton
Cd metal bulunmaktad?r, l ton metal Ag yakla??k
l 000 000 TL, l ton metal Cd yakla??k 75
000 TL olarak al?n?rsa, Ag ?n toplam metal de?eri
150 000000 TL; Cd un ise toplam metal
de?eri 51 750 000 TL tutmaktad?r. Bu da 3 000 000 tonluk
bir Cu-Pb-Zn yata?? i?in, k???msenmeyecek
bir il?ve ekonomik de?eri ifade etmektedir.
Son ?al??malar?n ????? alt?nda (1972 y?l?
sonu), Har?it-K?pr?ba?? madeninde galeri ve sondajlarla
tespit edilen rezerv, g?r?n?r olarak 6 000
000 tona ??km?? bulunmaktad?r (3). Bu rezervin l 000 000
tonluk k?sm?, zengin cevher olarak kabul
edilebilir. H-l, H-4, H-8, H-12 sondajlar? ve 600 m lik galeri
numune al?m? ile tespit edilen, zengin
cevherdeki ortalama metal tenor da??l?mlar? Tablo 8 de g?sterilmektedir.
Tablo - 8
Har?it-K?pr?ba?? madeni zengin cevher tenor
da??l?m?
(Acar & Novovic, 3)
Bu tabloya g?re, l 000 000 tonluk bir
rezervde, 416 ton Ag metal, 860 ton Cd metal bulunmaktad?r.
Bunlar?n ekonomik de?eri yakla??k olarak
416 000 000 TL l?k Ag, 64 500 000 TL l?k Cd
a tekab?l edecek niteliktedir.
G?RESUN ?L? BAKIR-KUR?UN-??NKO MADENLER?
143
Bu maden yata??, b?ylece yaln?z Cu-Pb-Zn
i?in ekonomik olmakla kalmamakta, Ag ve Cd
i?in de ayr? bir ekonomik de?er
ta??maktad?r.
Yap?lan spektral analizlerde stronsiyumun
(Sr) da mevcut oldu?u ortaya ??km??t?r (Tablo 9).
Tablo - 9
Har?it-K?pr?ba?? sondajlar?ndan al?nan
numunelerin spektral analiz neticeleri
(M.T.A. Laboratuvar no. 9523, 9524 9525,
9526, 9527, 9528, 9563, 9564, 9565, 9566)
Bu maden yata??nda, stronsiyum gang
mineralini te?kil eden barite ba?l? olarak bulunmaktad?r.
Baz? numunelerin mikroskopik et?tlerinde,
selestin (SrSO4)
de tespit edilmi?tir. Kanaatimizce stronsiyum
baryum ile beraber, baritoselestin (Sr,Ba)
SO4
mineralini de nadir olarak te?kil edebilmektedir.
Bu sebeple, ileride kurulmas? d???n?len
flotasyonda, cevherle?menin gang?n? te?kil eden baritlerin de,
selestin bak?m?ndan de?erlendirilip
de?erlendirilmeyece?inin tahkiki yerinde olacakt?r.
6. Tirebolu-Hark?y bak?r-kur?un-?inko
madeni
Bu maden, Har?it-K?pr?ba?? maden yata??ndan
ku? u?u?u 8 km SE da yer almaktad?r (?ek. 1).
Cevher dasitik piroklastlar i?erisinde,
hidrotermal-sedimenter jenezli olarak masif ve stockwerk
tipte te?ekk?l etmi?tir (13, 14, 22, 25,
26). Pirit-sfalerit-kalkopirit-galenit-tetrahedrit-kovellinidait
ve enargitten meydana gelen bir mineral
parajenezi mevcuttur (Aslaner, M.T.A. Enstit?s?
Ordu B?lge Amirli?i Mineralojik Raporu.
Laboratuvar no. 3561).
1959 y?l?ndaki M.T.A. Enstit?s?
?al??malar?na g?re,
ortalama ten?rl? 100 000 tonluk
g?r?n?r-muhtemel bir rezerv tespit edilmi?tir (22).
Hark?y madeni galerisinden ??kar?lm??
takriben 200 tonluk cevher stokundan alman be? adet
numunenin spektral analiz sonu?lar? (Tablo
10), Cu-Pb-Zn nun yan?s?ra, Ag ve Cd de?erlerinin de
ekonomik limitlerinin ?zerinde oldu?unu
g?stermektedir. Kadmiyum de?erleri 600 gr/ton ile 3000
gr/ton aras?nda, g?m?? de?erleri ise 100
gr/ton ile 2000 gr/ton aras?nda bulunmaktad?r.
Tablo - 10
Hark?y madeni optik spektral analiz
neticeleri
(M.T.A. Laboratuvar no. 5104, 9315, 9316,
9317, 9318)
Bu maden yata??n?n i?letilmesinde Ag ve Cd
un yan ?r?n olarak de?erlendirilmesi m?mk?n
g?z?kmektedir. Yaln?z ileride yap?lacak
aramalarda di?er esas metaller gibi kadmiyum ve g?m?? i?in
de analizlerin yap?lmas? faydal? olacakt?r.
144 Ethem ACAR
7. G?rele Eseli-Sadeg?re bak?r-kur?un-?inko
madeni
G?rele'nin 28 km g?neyinde, ??mlek?i ve
?anak?? dereleri aras?ndaki Karl?bel k?y?, Maden
mahallesi civar?nda bulunmaktad?r (?ek. 1).
Yap?lan ?al??malara g?re, dasitik riyodasitik piroklastlar
i?erisinde stockwerk ve masif tipte
te?ekk?l etmi? hidrotermal-sedimenter jenezli bir zuhurdur
(2,20,21,25,26,31). Parajenez mineralini
pirit-sfalerit-kalkopirit-galenit-tetrahedrit te?kil etmektedir.
Gang mineralleri ise kuvars-barit ve
kildir. Rezervi hen?z tespit edilmemi?tir.
Bu sahadaki galeri pa?alar?ndan al?nan be?
adet cevher numunesinin yapt?r?lan spektral analizlerinde,
y?ksek ?inko ihtiva eden numunelerin
kadmiyumca da zengin olduklar? g?r?lm??t?r (Tablo 11).
Y?ksek ?inko de?erleri ihtiva eden bir
numunede germanyum ve galyumun da mevcudiyeti tespit
edilmi?tir.
Bu maden yata??nda yap?lacak rezerv
et?tlerinde, yapt?r?lacak analizlerde Cd, Ag, Ge ve Ga
un aranmas? olumlu sonu?lar verecek
y?ndedir.
Tablo - 11
Eseli-Sadeg?re madeni spektral analiz
neticeleri
(M.T.A. Laboratuvar no. 5106, 9308, 9309,
9310)
8. Tirebolu-?srail bakirli pirit madeni
Bu maden yata??, Tirebolu il?esinin 20 km
SE sunda, Kovanp?nar k?y? Maden mahallesi
civar?nda bulunmaktad?r (?ek. 1).
Cevherle?me, dasitik piroklastlar
i?erisinde masif tipte te?ekk?l etmi?tir; jenezinin hidrotermal-
sedimenter oldu?u ileri s?r?lmektedir
(13,15, 23, 24, 27, 32). Parajenez mineralleri olarak birinci
derecede pirit ve kalkopirit, ikinci
derecede sfalerit-galenit bulunmaktad?r. Yap?lan galeri ve sondajlarla,
g?r?n?r rezerv olarak 143 000 ton pirit
(ortalama S % 34.06 ten?rl?), 44 000 ton bak?r cevheri
(ortalama Cu % 2.69 ten?rl?) tespit
edilmi?tir (10).
?srail madenindeki galerilerden ??kar?lan
cevher stoklar?ndan al?nan karakteristik be? adet numunenin,
optik spektral analizlerinde kobalt (Co)
i?in de baz? de?erler elde edilmi?tir (Tablo 12). Tespit
edilen kobalt, muhtemelen pirite ba?l?d?r.
T?m rezervi karakterize edecek ?ekilde bir de?erlendirme
yapabilmek i?in, bak?r ve pirit olarak
yap?lan ve ileride yap?lacak olan analizlerin yan?s?ra, kobalt
analizlerinin de yap?lmas? gereklidir.
Tablo-12
?srail bakirli pirit madeni spektral analiz
neticeleri
(M.T.A. Laboratuvar No. 5105, 9331, 9332,
9333, 9334)
G?RESUN ?L? BAKIR-KUR?UN-??NKO MADENLER?
145
SONU?
Giresun ili dahilindeki Cu-Pb-Zn
polimetalik (siyah cevher) madenleri, Cd ve Ag; bakirli
pirit (sar? cevher) madenleri ise, Te ve Co
bak?m?ndan ekonomik y?nde bir de?er ifade ederler. Her
iki tipteki maden yataklar?n?n,
prospeksiyon ve jeolojik et?tleri ile ilgili yapt?r?lacak analizlerde,
Ag, Cd, Te, Co gibi iz elementlerin tespit
edilmesi, teknolojik ara?t?rmalar?nda ise, bu elementlerden
yan mahsul olarak faydalanman?n
ara?t?r?lmas?, fizibilite et?tlerinde, bu iz elementlerin g?z ?n?nde
tutulmas? yararl? olacakt?r.
Yay?na verildi?i tarih, 28 eyl?l 1973
B?BL?YOGRAFYA
l ? ACAR, E. & RON?EVIC, G. (1970):
Tirebolu-Har?it-K?pr?ba?? baritik polimetalik zuhuru detay et?t
raporu. M.T.A. Rap. no. 4382
(yay?nlanmam??), Ankara.
2 & (1971): Eseli Sadeg?re sahas?
polimetalik yata?? 1:2000 ?l?ekli jeolojik harita yap?m?.
M.T.A. Rap.
(yay?nlanmam??) Ankara.
3 E. & NOVOV?C, T.
Giresun-Tirebolu-Har?it-K?pr?ba?? bak?r-kur?un-?inko madeni jeolojik
ara?t?rma
ve ?n rezerv et?t raporu. M.T.A. Rap.
(yay?nlanmam??), Ankara.
4 & (1972): Tirebolu-G?rele aras?nda
Kurtk?y ile Bada dereleri taraf?ndan s?n?rlanan sahan?n
1:10 000 ?l?ekli jeoloji et?d? hakk?nda
rapor. M.T.A. Maden Et?t ?b. Rap. (yay?nlanmam??), Ankara.
5 ? A?IKALIN, ?. (1972):
Espiye-K?z?lkayalar cevher yata??n?n jeolojik et?d? ve yeralt? ?al??mas?.
Etibank ?antiyesi
(yay?nlanmam??), Espiye.
6 ? ASLANER, G. (1971): Kutonit
cevherle?mesinin (Do?u Karadeniz B?l?m?) mineralojik incelenmesi ve elde
edilen jenetik veriler. M.T.A. Derg. no.
77, s. 38, Ankara.
7 ? AYTEK?N, Y. (1973): Karadeniz B?lgesi
bak?r ve bak?ra ba?l? kur?un-?inko potansiyeli ve bu potansiyelin verdi?i
imk?nlar. Mad. M?h. Odas? Yay?nl., cilt
XII, say? 2, Ankara.
8 ? BERNARD, J. (1970): Kuzeydo?u
T?rkiye'nin Giresun iline ba?l? Piraziz polimetalik cevher yata??n?n
mineralojisi.
M.T.A. Derg.
no. 75, Ankara.
9 (1971): Isogenetic Pb-Zn mineral
associations of Turkey. Metu, Journal of Pure and Applied Sciences,
vol. 14 no. 3, pp. 249-282, Ankara.
10 ? CANER, G. (1970): ?srail bakirli pirit
yata?? rezerv ve ten?r? hakk?nda. M. T. A. Maden Et?d ?b. Rap. no. 943
(yay?nlanmam??), Ankara.
11 ? DEM?RSOY, S. (1972): Maden
yataklar?n?n de?erlendirilmesinde hangi elementler rol oynar? Mad. M?h.
Odas? Yay?nl,
no. 8, Ankara.
12 (1972): Devlet Planlama M?ste?arl???
Bak?r Projesi Giresun-Akk?y ve civar arama raporu. METAG
M?h. Lim. ?irketi,
Ankara.
13 ? DURUKAL, S. (1970): Tirebolu-G?rele
g?neyi 1:10 000 ?l?ekli jeolojik et?t ve prospeksiyon raporu. M.T.A.
Maden Et?d ?b. Rap.
(yay?nlanmam??), Ankara.
14 ? G?M??, A. (1970): T?rkiye
Metalojenisi. M.T.A. Yay?nl, no. 144, Ankara.
15 ? HAMAMCIO?LU, A. & SAWA, T. (1971):
Geli?en yeni g?r??lerin ????? alt?nda Karadeniz B?lgesi bak?rkur?un-
?inko yataklar?. Mad. M?h. Odas? Yay?nl.,
Ankara.
16 ? HILLER, J.E. (1962): Die mineralischen
Rohstoffe. E. Schvveizerbartsche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart.
146 Ethem ACAR
17 ? JANKOVIC, S. (1967):
Wirtschaftsgeologie der Erze. Springer Verlag, Wien.
18 ? KARADEN?Z BAKIR ??LETMELER? (1973):
Lahanos-K?z?lkaya madenleri i?letme ?n raporu. Ankara.
19 ? K?EFT, C. (1955): Tirebolu B?lgesi
bak?r cevheri yataklar?n?n et?d?. M. T.A. Rap. no. 2311 (yay?nlanmam??),
Ankara.
20 ? KLAEY, L. (1954):
Giresun-Trabzon-G?m??ane-Tirebolu civar?nda maden jeolojisi et?tleri. M.T.A.
Maden
Et?t ?b. Rap.
no. 634 (yay?nlanmam??), Ankara.
21 ? KOVENKO, V. (1940): israil ve Eseli
madenleri m?nt?kas?na yap?lan ziyaret hakk?nda rapor. M.T.A. Rap.
no. 1018 (yay?nlanmam??), Ankara.
22 ? KUTLU, R. (1959): Hark?y madeni
jeolojik et?d? ve sondajlar?. M. T. A. Rap. no. 2680 (yay?nlanmam??),
Ankara.
23 ? MAUCHER, A. (1958): Tirebolu
b?lgesindeki jeolojik ?al??malar. M.T.A. Rap. no. 2680 (yay?nlanmam??),
Ankara.
24 ? OVALIO?LU, R. (1969): T?rkiye
bak?r-kur?un-?inko madenleri ve bunlar?n arama ve de?erlendirme problemleri.
1. Madencilik Bilimsel ve Teknik Kongresi.
Mad. M?h. Odast Yay?nl., Ankara.
25 ? PEJATOV?C, S. (1970): T?rkiye
Karadeniz sahil metalojenik zonu, piritik ve skarn cevher zuhurlar?n?n
k?ymetlendirilmesi.
M.T.A. Maden Et?t ?b. Rap.
no. 952 (yay?nlanmam??), Ankara.
26 (1972): T?rkiye Karadeniz K???k Kafkasya
B?lgesindeki metalojenik zonlar ve bunlar?n metalojenik
?zellikleri.
M.T.A. Derg. no. 77, s. 10, Ankara.
27 ? POLLAK, A. : 1958 y?l?nda israil
madeninde yap?lan ?al??malar hakk?nda niha? rapor.
M.T.A. Maden Et?t
?b. Rap.
no. 25 (yay?nlanmam??), Ankara.
28 ? RON?EVIC, G.; ANTONOVIC, A. & ASLANER,
G. (1970): 1968-1969 y?llar? K?z?lkaya bak?r-?inko yata??nda
yap?lan ara?t?rma. M.T.A. Rap. no. 4589
(yay?nlanmam??), Ankara.
29 ? TUGAL, T. (1970): Do?u Karadeniz
Lahanos maden b?lgesinin piritik s?lfit yataklan. Doktora Tezi. Durham
?niversitesi, ?ngiltere.
30 ? UNAN, C. (1971): Espiye, K?z?lkayalar
bakirli pirit yataklar?n?n mineralojik et?d?. T?rkiye Bilimsel ve Teknik
Ara?t?rma Kurumu,
Proje no. MAG-201, Ankara
31 ? WESTRUM, S. (1960): Karag?lyan? ile
Eseli yataklar?n?n detayl? et?d? hakk?nda rapor. M.T.A. Rap. no. 2922
(yay?nlanmam??), Ankara.
32 ? ZANKL, H. (1959): Har?it vadisi
b?lgesinde yap?lan maden yataklar? ile ilgili jeolojik et?t hakk?nda rapor.
M.T.A. Rap.,
no. 2751 (yay?nlanmam??), Ankara.
|
|
